SIERŻANT WOJSKA POLSKIEGO, ŻOŁNIERZ KONSPIRACJI
Uczestnik wojny polsko-bolszewickiej (1919-1920), ostatni komendant Związku Strzeleckiego w Iwoniczu, kurier na Węgry, członek konspiracji zbrojnej Orła Białego, Służby Zwycięstwu Polsce oraz Związku Walki Zbrojnej, zamordowany przez hitlerowców w KL Auschwitz.
Mikołaj Nycz urodził się w Iwoniczu-Zdroju 6 grudnia 1900 r. w wielodzietnej rodzinie chłopskiej, o silnych tradycjach patriotycznych, jako syn Szymona i Marianny. Po ukończeniu Szkoły Powszechnej w Iwoniczu, a następnie szkoły zawodowej, ochotniczo zgłosił się do służby wojskowej, chcąc walczyć o niepodległość Polski. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej 1919-1920, podczas której został awansowany do stopnia sierżanta. Po zakończeniu wojny zaangażował się w służbę społeczną w Związku Strzeleckim w Iwoniczu, reaktywowanym w latach 1921-1923, z inicjatywy mjr. dr. Józefa Aleksiewicza. W latach poprzedzających wybuch II wojny światowej został komendantem Związku. Prowadził ostatnią defiladę „Strzelca” w Iwoniczu-Zdroju przed wojną. Z chwilą wybuchu II wojny światowej, razem z dr. J. Aleksiewiczem zmobilizował rezerwistów oraz przedpoborowych i wspólnie z policją strzegł obiektów strategicznych, pełniąc służbę patrolową, wartowniczą i ochronną. Z chwilą wkroczenia do Iwonicza Niemców i rozpoczęcia okupacji, Mikołaj Nycz zaczął aktywnie działać w konspiracji zbrojnej: najpierw w organizacji Orła Białego, później w Służbie Zwycięstwu Polski, a następnie w Związku Walki Zbrojnej. Był kurierem, który przeprowadzał słowackim szlakiem polskich oficerów w kierunku Węgier. Latem 1940 r. zaginął w niewyjaśnionych okolicznościach. Miał udać się wozem na targ do Krosna, ale nigdy już nie wrócił do domu. Rodzina do dzisiaj nie zna okoliczności i przyczyn aresztowania Mikołaja Nycza przez gestapo. Możliwe, że został schwytany przez Słowaków na kurierskim szlaku lub rozpoznany przez konfidenta i oddany w ręce gestapo. Istnieją poszlaki, które prowadzą w kierunku, mieszkającego w Iwoniczu-Zdroju, wiedeńczyka Z. Ruppenthala, jak się później okazało agenta hitlerowskiego wywiadu. Z więzienia w Tarnowie Mikołaj Nycz trafił do KL Auschwitz, gdzie człowiek był zredukowany do numeru, a obozowi kapo, będący zdemoralizowanymi przestępcami, maltretowali więźniów. W takich warunkach w listopadzie 1940 r. został przez nich zamordowany. Naoczny świadek zdarzenia – Wiktor Such – dał świadectwo jego ostatnich chwil. Najpierw kapo pobił Mikołaja Nycza drewnianą pałką, później rozdeptał ofiarę, naciskając nogami szyję. Potem wszedł mu na klatkę piersiową i zgniótł ją drewnianymi chodakami. Inni kapo dokończyli dzieła. Więzień w męczarniach skonał. Rodzina została poinformowana o śmierci z powodu zapalenia płuc i za stosowną opłatą odzyskała ciało. Miejscowy proboszcz, być może w obawie przed represjami, odmówił pochowania zamordowanego sierżanta w centralnej części cmentarza, więc spoczął na jego obrzeżach, w części wschodniej. Na pogrzeb przybyło wielu mieszkańców i przyjął on charakter manifestacji patriotycznej.
Pamięć o bohaterze została utrwalona także później tablicą pamiątkową, umieszczoną na ścianie frontowej starego kościoła w Iwoniczu-Zdroju, a także w 2003 r,, kiedy to odnowiono jego nagrobek staraniem Stowarzyszenia Przyjaciół Iwonicza-Zdroju i Rady Ochrony Pomników Walk i Męczeństwa. Społeczeństwo uczciło w ten sposób zasługi i ofiarę życia tego dzielnego polskiego patrioty w walce o wolną i niepodległą Polskę.
Źródła:
http://www.zielonyiwonicz.pl/zycie/sierzant-wojska-polskiego-mikolaj-nycz-1900-1940/
Nycz A., Sierżant Wojska Polskiego Mikołaj Nycz (1900-1940), w: Iwonicz Zdrój – Rocznik 2003, t.6.
Szybka Mirosław – konkursowa praca ucznia Gimnazjum Publicznego w Iwoniczu na Konkurs Iwonickiego Stowarzyszenia „Ocalić od zapomnienia”.
